1967de ilk baskısı yapılmıştır. 1968de tdk’nın roman ödülünü almıştır. 1290lı yıllardan 1300lü yıllara kadar olan osmanlı’nın kuruluşunu bir yıllık zaman dilimi içinde anlatmıştır. türk islam medeniyet ve batı hristıyan medeniyetinin iç içeliği ve medeniyetlerin devletleşme yolundaki çabaları romanın ana çerçevesini oluşturur.
kemal tahir devlet ana’da osmanlı’nın aşiretten devlet olma yolundaki gelişimini, 600 yıllık öyküsünü oluşturan güçlükleri dile getirmeyi amaçlar. 13. yy sonu batı feodalitenin, hristiyan bağnazlığının karanlığında bunalırken türkler adalet, devlet ve aile ilkeleriyle hayatlarına yön vermekteydi. kemal tahir tarihte devletleri çökerten, bölen faktörlerin arasında soyluların rahipliğini, kral ailesini, zenginliği, zulüm ve adaletsizliği saymıştır. osmanlı’da ise bunlara giden yollar kapalıdır ve bunun “ dünya devletine açılan en gerçekçi pencere” olduğunu savunur.
romanda avrupa insanı ve ortaçağ avrupa toplum ve siyasi düzeni hakkındaki görüşleriyle kemal tahir’in özdeşleştiği figür osman beydir. osman bey anadolu’daki varlığını korumak ve büyütebilmek için batıya saldırmayı strateji olarak belirlemiştir.